Kryzys zdrowia psychicznego młodzieży w Polsce i rozwiązania

Autor: Monika Pawłowska, Mentor: Adam Armanski

1. Kryzys zdrowia psychicznego młodzieży w Polsce i rozwiązania

Każdego dnia co najmniej sześcioro nastolatków w Polsce podejmuje próbę samobójczą (żwjr, 2024). Podana statystyka pochodzi z danych Komendy Głównej Policji, ale o wielu próbach dowiadują się jedynie najbliżsi lub wie o nich tylko osoba, która takową próbę podjęła, tym samym wiele przypadków pozostaje niezgłoszonych lub nieodnotowanych. Według szacowań na jedno samobójstwo przypada od 100 do 200 prób (Shain, 2016).

Gdy dojdzie do samobójstwa ma ono wpływ nie tylko na rodzinę danej osoby, lecz również na otoczenie szkolne i rówieśnicze – według badań może oddziaływać emocjonalnie nawet na 135 osób (Cerel i in., 2019). Między rokiem 2020 a 2021 odnotowano aż 77-procentowy wzrost liczby zachowań samobójczych (żwjr, 2022). Eksperci alarmują, że statystycznie w każdej klasie liczącej 28 uczniów aż dwoje próbowało odebrać sobie życie. Badania fundacji Martyny Wojciechowskiej, UNAWEZA (2023), pokazują, że 39,2% uczniów miało myśli samobójcze, a 8,8% deklaruje podjęcie próby. Dodatkowo, 37% uczniów zgłasza poczucie osamotnienia a niemal połowa młodych badanych cechuje się bardzo niską samooceną. W badaniach Namysłowskiej (2016) odsetek młodzieży z objawami depresji wynosi od 27% do 54%.

Z jednej strony młodzież najczęściej szuka wsparcia u rodziców (53,2%), z drugiej — 12% uczniów nie czuje się przez nich kochanych (UNAWEZA, 2023). Ponadto 43,1% uczniów uważa, że nauczycielom nie zależy na ich przyszłości. W obliczu postrzeganego braku wsparcia ze strony dorosłych i niezrozumienia ze strony otoczenia rówieśników stan wielu młodych jedynie się pogarsza.

1.1. Dotychczasowe działania i obietnice

Ministerstwo Edukacji kierowane przez Beatę Nowacką obrało zdrowie psychiczne uczniów jako jeden z priorytetów. Po pierwsze wprowadzenie przedmiotu edukacja zdrowotna, który ma zastąpić dotychczasowe życie do wychowania w rodzinie. Nowy przedmiot będzie obejmował silny blok zajęć o zdrowiu psychicznym i zostanie wprowadzony we wrześniu 2025 roku. Edukacja zdrowotna będzie wprowadzona jako przedmiot dodatkowy od 4. klasy szkoły podstawowej aż do ostatnich klas w szkołach ponadpodstawowych w wymiarze 1 godziny tygodniowo.

Jako wiceminister i pełnomocnik Ministra Edukacji ds. zdrowia psychicznego uczniów powołana została Paulina Piechna-Więckiewicz (MEN, 2024). Jej propozycja obejmuje rozwój sieci Centrów Pomocy Dzieciom, które mają istnieć w każdym powiecie, oraz zwiększenie współpracy między instytucjami, takimi jak szkoły, poradnie psychologiczne, sądy i organizacje pozarządowe (Forum Ekonomiczne, 2025). Zaznaczyła także, że brakuje specjalistów w systemie, ale prowadzone są już szkolenia dotyczące wsparcia psychicznego dzieci, w których wzięło już udział 20 000 nauczycieli, a liczba ta wciąż rośnie (Forum Ekonomiczne, 2025).

Dodatkowo projekt „Wsparcie rówieśnicze w zakresie zdrowia psychicznego młodzieży (peer support)”, realizowany przez Fundację Rozwoju Systemu Edukacji w partnerstwie z Ministerstwem Edukacji Narodowej i Fundacją „Instytut Edukacji Pozytywnej” w ramach programu Fundusze Europejskie dla Rozwoju Społecznego 2021–2027 (FERS), otrzymał w 2024 roku dofinansowanie w wysokości 41 milionów złotych (FERS, 2024).

Pracom podlega także ustawa o zawodzie psychologa, zapewniająca wysoką jakość usług psychologicznych, zagwarantowanie bezpieczeństwa pacjentów oraz dopuszczenie do wykonywania zawodu wyłącznie osób posiadających odpowiednie kwalifikacje, takimi jak ukończone studia z psychologii (KPRM, 2025) Nowe przepisy zastępują ustawę z 8 czerwca 2001 roku, która mimo formalnego obowiązywania nigdy nie została w pełni wdrożona z powodu licznych błędów legislacyjnych. Wprowadzenie nowej ustawy również przyczyni się do podniesienia jakości usług psychologicznych w szkołach.

Odnośnie zatrudnienia specjalistów w szkołach, zgodnie z nowelizacją Karty Nauczyciela z 2022 r. od 1 września 2024 r. obowiązują nowe standardy zatrudnienia nauczycieli specjalistów w szkołach. Minimalna liczba etatów zależy od liczby uczniów – np. szkoły z ponad 100 uczniami muszą zapewnić co najmniej 2 etaty, plus 0,2 etatu za każde kolejne 100 uczniów (Portal oświatowy, 2024). W placówkach liczących powyżej 50 uczniów, co najmniej 25% etatów musi przypadać na psychologów i pedagogów specjalnych. Ponadto w roku 2024 została wprowadzona ustawa Kamilka dotycząca standardu ochrony małoletnich przed przemocą oraz zapewnienia kompleksowej pomocy, gdy dojdzie do nieszczęścia (RPD, 2024).

Podejmowane są też działania obywatelskie, takie jak projekt ,,Niebieska Skrzyneczka” ułatwiający uczniom zgłoszenia o pomoc przy zachowaniu anonimowości czy projekt Młode Głowy prowadzone przez fundację Martyny Wojciechowskiej UNAWEZA, promujący Pierwszą Pomoc dla Zdrowia Psychicznego oraz prowadzący badania nad obecnym stanem zdrowia psychicznego młodzieży i skutecznymi metodami wsparcia w sięganiu po pomoc. Ponadto istnieją Centra Pomocy Dzieciom Fundacji Dajemy Dzieciom Siłę czy materiały udostępniane przez organizację życie warte jest rozmowy. To jedynie przykłady licznych wysiłków społeczeństwa, by zaadresować kryzys, po który nie trzeba sięgać do statystyk, by odnotować. To kolega z 2b, koleżanka z klasy, to brat lub najbliższa przyjaciółka, to dzieci znajomych czy podopieczni. Na szczęście rozwiązania i sposoby wsparcia są również aktywnie poszukiwane.

1.2. Proponowane rozwiązanie

Wyzwania w zakresie zdrowia psychicznego młodzieży mają charakter systemowy. Po stronie instytucjonalnej pojawia się niedobór specjalistów i brak spójnych rozwiązań w szkołach. Na jednego psychiatrę dziecięcego przypada około 12 tysięcy dzieci. Mimo że zmiany legislacyjne z 2022 r. (Dz.U. z 2022 r. poz. 1116) wprowadzają nowe obowiązki zatrudniania specjalistów, ich skuteczność zależy od praktycznej implementacji i zasobów kadrowych. Jednocześnie wśród dorosłych, zarówno rodziców, jak i nauczycieli, występują istotne braki w umiejętności wczesnego rozpoznawania trudności emocjonalnych u młodzieży i zapewnienia odpowiedniego wsparcia.

Z danych UNICEF (2021) wynika, że połowa zaburzeń psychicznych rozwija się przed 14. rokiem życia i często pozostaje niezdiagnozowana lub nieleczona. Interwencja publiczna jest zatem potrzebna, aby wyrównać szanse dostępu do wsparcia psychicznego w szkołach, kształcić osoby pracujące z dziećmi i młodzieżą w efektywnym towarzyszeniu młodym ludziom w trudnych momentach oraz zbudowaniu system reagowania na wczesne sygnały kryzysu, zanim dojdzie do eskalacji.

Proponowane rozwiązanie skupia się na szkole i dbaniu o rozwój kompetencji rodziców i nauczycieli w zakresie kryzysu zdrowia psychicznego a także upowszechnianie zasad pierwszej pomocy psychologicznej. Ponadto poza organem wsparcia dorosłych niezwykle ważna jest także grupa rówieśników, którzy mogą służyć pomocą i często bardziej niż dorośli są świadomi przeżywanych przez znajomych problemów.

Celem proponowanej interwencji jest zatem wzmocnienie systemu wsparcia psychicznego w szkołach poprzez integrację działań trzech grup: rodziców, nauczycieli i rówieśników.

Filar 1: Wsparcie dla rodziców

Szkolenia dla rodziców z zakresu zdrowia psychicznego, rozpoznawania oznak i wczesnego reagowania. Pewne objawy zaburzeń zdrowia psychicznego, podobnie jak zdrowia fizycznego, można nauczyć się rozpoznawać odpowiednio wcześnie po odpowiednich charakterystykach. Rodzice często nie rozumieją źródeł problemów własnych dzieci i sposobów ich pokonywania, a w skrajnych przypadkach potrafią oni zachowywać się w sposób drastycznie krzywdzący pomimo braku takowej intencji (UNAWEZA, 2023). To niezwykle istotny problem, ponieważ aż 53,2% uczniów szuka wsparcia u swoich rodziców w trudnych chwilach (UNAWEZA, 2023). Stąd też niezwykle istotne jest właściwe przygotowanie rodziców w zakresie profilaktyki kryzysu zdrowia psychicznego młodych.

Filar 2: Rozwój kompetencji nauczycieli i pracowników szkolnych

Obowiązkowe szkolenia i odnawialne co cztery lata certyfikaty z zakresu pierwszej pomocy psychologicznej, rozpoznawania sygnałów ostrzegawczych i reagowania w sytuacjach kryzysowych. Eksperci podkreślają, że pierwsza pomoc emocjonalna, tak samo jak pierwsza pomoc przedmedyczna może uratować czyjeś życie (Witkowska, UNAWEZA, 2023). Witkowska podkreśla również konieczność wzmocnienia działania z zakresu postwencji w szkołach, które obejmą wsparcie po próbie samobójczej i samobójstwie ucznia oraz informowanie o miejscach i telefonach, gdzie można otrzymać bezpłatne wsparcie w kryzysie psychicznym (2023). Osobą odpowiedzialną za kierowanie tych działań byłby psycholog szkolny zatrudniony na % etatów w zależności od rozmiaru szkoły.

Filar 3: Program wsparcia rówieśniczego

Utworzenie programu „Rówieśnik dla rówieśnika” jako części samorządów uczniowskich. Uczniowie w ramach wolontariatu, po odpowiednim przeszkoleniu, mogliby oferować wsparcie emocjonalne rówieśnikom. Tego typu rozwiązania z powodzeniem funkcjonują w szkołach międzynarodowych, takich jak United World Colleges czy New York University. Program byłby również oparty na wynikach obecnie opracowywanego i testowanego programu peer support.

Poza trzema filarami programu warto także wdrożyć anonimowe ankiety online wspierające samoekspresję uczniów, szczególnie w szkołach zdalnych oraz wykorzystanie dostępnych zasobów edukacyjnych, np. materiałów organizacji życie warte jest rozmowy.

Podsumowując, celem rozwiązania jest zwiększenie dostępności wsparcia psychologicznego w szkołach, podniesienie kompetencji dorosłych w rozpoznawaniu kryzysu oraz wzrost zaufania młodzieży do systemów wsparcia. Postęp w realizacji tych celów byłby mierzalny według następujących wskaźników: liczby przeszkolonych nauczycieli i rodziców, udział szkół i samorządów w programie wsparcia rówieśniczego, oraz poprzez monitorowanie wskaźników prób samobójczych na poziomie powiatowym i krajowym.

2. Propozycje legislacyjne

2.1 Cel regulacji

W odpowiedzi na narastający kryzys zdrowia psychicznego młodzieży w Polsce proponuje się wprowadzenie nowelizacji ustawowej oraz programu wykonawczego obejmujące:

• Obowiązek przeprowadzenia warsztatów z zakresu kryzysu emocjonalnego, potencjalnych objawów, źródeł pomocy i rozpowszechnienie ogólnodostępnych materiałów z tym związanych skierowanych do nauczycieli i rodziców

• Zapewnienie powszechnego dostępu do psychologa szkolnego we wszystkich publicznych szkołach podstawowych i ponadpodstawowych

• Systemowe wsparcie rówieśnicze – stworzenie i wdrożenie programu „Rówieśnik dla rówieśnika” w ramach samorządów uczniowskich

• Wzmocnienie odpowiedzialności instytucjonalnej – nowe obowiązki dla rad pedagogicznych, szkół i samorządów w zakresie postwencji i monitorowania ryzyk.

2.2. Planowane zmiany prawne

1. Nowelizacja ustawy z dnia 19 sierpnia 1994 r. o ochronie zdrowia psychicznego (Dz.U. 2022 poz. 2123) poprzez:

• Dodanie punktu w art. 4 ust. 2– wsparcie zdrowia psychicznego w szkołach: „W szkołach i placówkach systemu oświaty wprowadza się program wczesnego rozpoznawania sygnałów kryzysu psychicznego oraz reagowania w sytuacjach zagrożenia życia lub zdrowia psychicznego uczniów, z udziałem przeszkolonych nauczycieli, rodziców i uczniów.”

• Zmianę art. 4 ust. 2 pkt 1: rozszerzenie o obowiązek stosowania narzędzi wczesnej diagnozy i obowiązkowe szkolenia kadry oświatowej w zakresie pierwszej pomocy psychologicznej.

2. Nowelizacja ustawy z dnia 14 grudnia 2016 r. – Prawo oświatowe (Dz.U. 2023 poz. 900) poprzez:

• Dodanie punktu w art. 1:

„System oświaty ma na celu również wspieranie zdrowia psychicznego dzieci i młodzieży oraz tworzenie środowiska wspierającego ich dobrostan emocjonalny.” ● Art. 26 ust. 2 – Program wychowawczo-profilaktyczny uwzględnienie: „Działań z zakresu profilaktyki kryzysów psychicznych, prewencji samobójstw, postwencji oraz programów wsparcia rówieśniczego.”

• Art. 85 – Samorząd uczniowski dodanie ustępu w brzmieniu:

„Samorząd uczniowski może uczestniczyć w realizacji programów wsparcia rówieśniczego, w tym w działaniach na rzecz promocji zdrowia psychicznego, udzielania pomocy koleżeńskiej oraz w działaniach postwencyjnych.”

• Art. 70 ust.1 o kompetencjach rady pedagogicznej rozszerzenie o punkt: „monitorowanie ryzyk kryzysów psychicznych i postwencję po wydarzeniach samobójczych”.

3. Nowe akty wykonawcze (rozporządzenia)

Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej w sprawie programu szkoleniowego obejmujące szkolenia z pierwszej pomocy psychologicznej, identyfikacji sygnałów ostrzegawczych, podstaw postwencji. Szkolenia powinny być obowiązkowe minimum raz na 2 lata, certyfikowane przez Ośrodek Rozwoju Edukacji (ORE) lub inne uprawnione instytucje.

Rozporządzenie Ministra Zdrowia ws. współpracy szkół z ośrodkami zdrowia psychicznego m.in. obowiązek wyznaczenia „szkolnego koordynatora ds. zdrowia psychicznego” (np. pedagog/psycholog).

Rozporządzenie MEN i MZ ws. programu „Rówieśnik dla rówieśnika”: wzorcowy program szkoleniowy i zasady funkcjonowania, w tym nadzór i ochrona danych.

2.3. Harmonogram i rewizja przepisów

Rok szkolny 2026/27: program pilotażowy w 100 szkołach w różnych województwach Rok szkolny 2027/28: obowiązek dla wszystkich szkół publicznych

Rok szkolny 2029/30: audyt skuteczności, raport ewaluacyjny do wyznaczonych organów

W okresie przejściowym (do końca roku szkolnego 2027/2028) szkoły będą mogły korzystać z dotacji celowych na zatrudnienie psychologów Minister Zdrowia i Minister Edukacji opracują wspólnie zestaw narzędzi edukacyjnych i zasobów do realizacji zajęć z zakresu zdrowia psychicznego.

Regulacje pozostają zgodne z innymi aktami prawnymi, przykładowo konstytucyjnym obowiązkiem ochrony zdrowia (art. 68) czy Kartą Praw Podstawowych UE (art. 24 – prawa dziecka).

3. Analiza interesariuszy

3.1. Grupy bezpośrednio dotknięte regulacją

3.2. Grupy pośrednio dotknięte regulacją

3.3 Grupy szczególnie wrażliwe i wymagające uwagi

Szczególną uwagę należy zwrócić na uczniów z obszarów wiejskich i peryferyjnych, którzy mają najmniejszy dostęp do opieki psychologicznej. Potencjalnym rozwiązaniem może być zapewnienie dostępu do e-platform. Kolejną szczególnie wrażliwą grupą jest młodzież LGBTQ+. W tej grupie występuje znacznie wyższy odsetek prób samobójczych i doświadczeń depresji, stąd też konieczne jest dostosowanie form wsparcia psychicznego do indywidualnych potrzeb.

4. Koszty w perspektywie 10 lat

Bezpośrednie koszty dla budżetu państwa obejmują organizację szkoleń dla rodziców, certyfikację nauczycieli oraz wdrożenie programu „Rówieśnik dla rówieśnika”.

4.1. Koszt szkoleń dla rodziców

Szkolenie rodziców można ograniczyć do dwóch kluczowych momentów w edukacji dziecka początku II etapu edukacyjnego (klasa 4 SP) oraz początku szkoły ponadpodstawowej (klasa 1 LO/technikum/branżowa). Takie podejście znacząco obniża koszty, przy zachowaniu szerokiego zasięgu i skuteczności.

Program objąłby rocznie ok. 640 tys. dzieci, co przy średnio 1,44 rodzica na dziecko daje 921 600 uczestników. Szkolenie byłoby głównie asynchroniczne (e-learning), z opcjonalnymi webinarami. Koszt jednostkowy to 20 zł – 15 zł na materiały i 5 zł na obsługę techniczną.

Roczny koszt programu to ok. 18,42 mln zł, plus jednorazowo 4 mln zł na przygotowanie materiałów i uruchomienie platformy. W skali 10 lat to 188,2 mln zł – znacznie mniej niż wariant zakładający coroczne szkolenia (ok. 460 mln zł) przy jednoczesnym wsparciu rodziców w dwóch najważniejszych etapach dorastania dziecka. Jeżeli koszt w dalszym ciągu byłby za wysoki można by wprowadzić szkolenia za niewielką opłatą lub sfinansować je częściowo ze składek rodzicielskich.

4.2. Koszt szkoleń dla nauczycieli

Obowiązkowych szkoleń dla nauczycieli z zakresu pierwszej pomocy psychologicznej, rozpoznawania sygnałów ostrzegawczych i reagowania w sytuacjach kryzysowych mogłyby być realizowane w pełni asynchronicznie, poprzez platformę e-learningową zawierającą moduły wideo, testy sprawdzające wiedzę oraz krótkie interaktywne scenariusze. Certyfikat potwierdzający ukończenie szkolenia obowiązywałby przez cztery lata, co oznacza, że każdego roku kurs przychodziłoby około 175 tysięcy nauczycieli. Koszt przeszkolenia jednej osoby wynosiłby 20 zł – w tym 15 zł przeznaczone byłoby na przygotowanie i aktualizację materiałów edukacyjnych, a 5 zł na obsługę techniczną platformy. Roczny koszt programu szacuje się na 3,5 mln zł, a jednorazowy koszt stworzenia materiałów i uruchomienia systemu informatycznego na 2 mln zł. W perspektywie 10 lat to koszt około 37 mln zł. Koszty zatrudnienia psychologa i ilość godzin są uregulowane Kartą Nauczyciela i budżet dla pracowników etatowych byłby określany osobno.

4.3. Koszt programu “Rówieśnik dla rówieśnika”

Program „Rówieśnik dla rówieśnika” mógłby zostać wdrożony jako część samorządów uczniowskich, z udziałem odpowiednio przeszkolonych uczniów-wolontariuszy, którzy oferowaliby podstawowe wsparcie emocjonalne swoim rówieśnikom. Wzorowany na międzynarodowych rozwiązaniach, takich jak United World Colleges czy New York University, a także na krajowym programie peer support, program ten stanowiłby uzupełnienie systemowego wsparcia psychicznego w szkołach, wzmacniając kompetencje społeczno-emocjonalne młodzieży i tworząc sieć pierwszego kontaktu wewnątrz społeczności szkolnej.

Dla porównania: program „Niebieska skrzyneczka” uzyskał budżet 141 tys. zł na realizację w jednym województwie, a program „peer support” otrzymał 41,07 mln zł na cztery lata w skali ogólnopolskiej. Wychodząc od tych proporcji i zakładając wdrożenie programu „Rówieśnik dla rówieśnika” w całej Polsce (czyli w połowie szkół podstawowych i ponadpodstawowych), można oszacować jego koszt na poziomie ok. 30 mln zł w skali dziesięcioletniej, zakładając wykorzystanie modelu szkoleniowego i części materiałów stworzonych przez program peer support. Wykorzystanie wolontariatu uczniowskiego i istniejącej infrastruktury samorządów uczniowskich oraz psychologów jako koordynatorów szkolnych pozwala na szerokie oddziaływanie przy relatywnie niskich kosztach jednostkowych.

4.4. Inne aspekty

Wśród kosztów pośrednich można wskazać ryzyko chwilowego obciążenia kadry nauczycielskiej oraz potencjalną biurokratyzację systemu certyfikacji. Jednak w dłuższej perspektywie pozytywny wpływ programu na jakość kapitału ludzkiego, dobrostan psychiczny dzieci i młodzieży oraz funkcjonowanie szkół znacznie przewyższa te obawy. Lepsza opieka psychiczna i wczesna interwencja mogą ograniczyć liczbę hospitalizacji, samookaleczeń i samobójstw, co przełoży się na zmniejszenie kosztów opieki zdrowotnej i interwencji kryzysowych. Wzmocnienie odporności psychicznej młodego pokolenia wpłynie pozytywnie na ich wyniki w nauce, relacje społeczne, a w przyszłości – także na konkurencyjność i innowacyjność całej gospodarki.

Korzyści pojawią się zarówno w krótkim jak i długim okresie. W krótkim czasie poprawi się rozpoznawanie kryzysów psychicznych w szkołach, zwiększy się dostępność pomocy oraz poczucie bezpieczeństwa uczniów. W długofalowej perspektywie program przyczyni się do zmniejszenia liczby poważnych kryzysów zdrowotnych, poprawy jakości edukacji, ograniczenia wykluczenia oraz lepszego przygotowania młodzieży do życia społecznego i zawodowego.

Podsumowując szkolenia dla rodziców, realizowane dwukrotnie w toku edukacji dziecka, kosztowałyby około 18,42 mln zł rocznie, plus 4 mln zł jednorazowo na przygotowanie platformy, co w skali dekady daje 188,2 mln zł. Szkolenia dla nauczycieli z zakresu pierwszej pomocy psychologicznej to koszt 3,5 mln zł rocznie i 2 mln zł na start, co przekłada się na łączny koszt 37 mln zł w ciągu 10 lat. Program „Rówieśnik dla rówieśnika”, oparty na pracy uczniów-wolontariuszy i istniejących strukturach szkół, można wdrożyć w całym kraju za około 30 mln zł w ciągu dekady. Łącznie trzy programy wiązałyby się z wydatkiem rzędu 255,2 mln zł w perspektywie 10 lat. W świetle powyższych analiz proponowana regulacja jest opłacalna. Stanowi ona długoterminową inwestycję w zdrowie publiczne i kapitał ludzki, której koszty są uzasadnione i relatywnie niewielkie w porównaniu do potencjalnych oszczędności i korzyści społecznych.

5. Rozwiązania międzynarodowe

W tej części opiszę rozwiązania zastosowane w innych krajach. Ich analiza pozwala ocenić, które z istniejących i przetestowanych rozwiązań są skuteczne i na ile przystawałyby do polskich realiów.

W Finlandii każda szkoła dysponuje interdyscyplinarnym zespołem specjalistów psychologiem, pielęgniarką i pedagogiem a wsparcie psychologiczne jest dostępne dla każdego ucznia (Finnish National Agency for Education, 2014). To sprawia, że dzieci mogą liczyć na szybką pomoc, zanim problem się pogłębi. Dodatkowo nacisk w edukacji położony jest na indywidualny rozwój i zainteresowania ucznia, co sprawia, że dobrostan jest uwzględniony także w podstawie programowej i dodatkowo uregulowany prawnie poprzez Basic Education Act oraz Pupil and Student Welfare Act (Finnish National Agency for Education, 2014). Wsparcie jest także oferowane w formie warsztatów i większej współpracy szkoły z rodzicami. Jednak taki model wymaga stabilnej liczby dobrze przygotowanych specjalistów i dużych nakładów finansowych a to w Polsce, przy obecnych brakach kadrowych, może być trudne do natychmiastowego wdrożenia.

Z kolei w Szwecji każdy uczeń ma prawo do kontaktu z psychologiem i kuratorem, a działania na rzecz dobrostanu psychicznego są częścią obowiązkowego programu „zdrowia ucznia”. Szkoły prowadzą zajęcia z edukacji emocjonalnej i profilaktyki depresji. Nowoczesne rozwiązania cyfrowe i platformy internetowe pozwalają specjalistom prowadzić terapię zdalnie, dzięki czemu mogą objąć wsparciem szersze grono odbiorców (Instytut Wspomagania Oświaty, 2021). Aplikacje komputerowe i mobilne umożliwiają śledzenie postępów uczestników, przesyłanie zadań i materiałów edukacyjnych oraz utrzymywanie relacji terapeutycznych w środowisku online (Instytut Wspomagania Oświaty, 2021). Podobnie jak w Finlandii kluczowe jest zindywidualizowane podejście do ucznia.

W Austrii opieka nad zdrowiem psychicznym młodzieży realizowana jest w ramach Kinder und Jugendgesundheitsstrategie oraz krajowych celów zdrowotnych – stawia się na rozwój umiejętności życiowych, wczesne wykrywanie problemów i rozbudowę psychiatrii dziecięcej oraz jednostek psychosomatycznych. Narodowa strategia zdrowia psychicznego kładzie nacisk na profilaktykę (w tym zapobieganie samobójstwom), walkę ze stygmatyzacją i stabilne finansowanie usług lokalnych, wspierane całodobowymi telefonami wsparcia w ramach planu SUPRA (Komisja Europejska, 2024). Jednocześnie zwiększa się liczbę specjalistów i miejsc leczenia (program „Mangelfach”), integruje sieć usług oraz rozwija bezpłatne platformy online, takie jak feel-ok.at i Mindbase (Komisja Europejska, 2024). Dodatkowo działają programy dla osób z zaburzeniami odżywiania, ofiar przemocy domowej („Hinter der Fassade”) oraz wsparcia dla uchodźców po traumie (Komisja Europejska, 2024).

Francuski model opiera się na współpracy szkół z zewnętrznymi centrami zdrowia psychicznego dla młodzieży – tzw. Maisons des Adolescents (L’Association nationale des Maisons des Adolescents, 2025). Dzięki temu nauczyciele są odciążeni, a uczniowie mają dostęp do wyspecjalizowanej pomocy. Jednak w Polsce brakuje podobnych, jednolitych instytucji, zwłaszcza w mniejszych miejscowościach, co utrudniałoby przeniesienie tego modelu.

W Niemczech poszczególne landy wdrażają własne strategie, przykładowo Berlin i Bawaria obowiązkowo szkolą nauczycieli z pierwszej pomocy psychologicznej, a w niektórych szkołach działają asystenci zdrowia i programy rówieśnicze. Taka elastyczność umożliwia dopasowanie wsparcia do lokalnych potrzeb, ale jednocześnie prowadzi do dużych różnic między regionami i braku spójności w dostępie do pomocy.

Z tych przykładów płynie kilka wspólnych wniosków. Warto w Polsce wprowadzić obowiązkowe szkolenia dla nauczycieli z pierwszej pomocy psychologicznej, wzmocnić samorządy uczniowskie o elementy wsparcia rówieśniczego i zadbać o obecność osoby odpowiedzialnej za koordynację działań w zakresie zdrowia psychicznego w każdej szkole. Kluczowa może być także edukacja emocjonalna jako część programu nauczania, która w Skandynawii przynosi bardzo dobre rezultaty.

Nie wszystkie modele da się jednak przenieść bez zmian. Pomysły silnie oparte na zewnętrznych instytucjach, jak we Francji, czy bardzo zdecentralizowane podejścia, jak w Niemczech, mogą nie sprawdzić się w Polsce. Nasz system edukacji wymaga raczej spójnych, ogólnopolskich standardów z możliwością lokalnej adaptacji.

Dlatego proponowane rozwiązania w tym projekcie są realistyczne: opierają się na trzech filarach – nauczycielach, rodzicach i uczniach – i korzystają z istniejącej struktury szkoły. Nie wymagają rewolucji, lecz mądrego, stopniowego wdrażania. Są zgodne z przepisami i możliwe do przetestowania już dziś, poprzez pilotaże, które pokażą, jak najlepiej zadbać o psychiczne zdrowie dzieci i młodzieży.

Bibliografia

Association Nationale des Maisons des Adolescents (ANMDA). (b.d.). Accueil. https://anmda.fr/

Cerel, J., Brown, M.M., Maple, M., Singleton, M., van de Venne, J., Moore, M. and Flaherty, C. (2019), How Many People Are Exposed to Suicide? Not Six. Suicide and Life Threatening Behavior, 49(2): 529-534. https://doi.org/10.1111/sltb.12450

Finnish National Agency for Education. (b.d.). Promoting wellbeing.

https://www.oph.fi/en/education-and-qualifications/promoting-wellbeing

Forum Ekonomiczne. (2025). Razem w walce z depresją – zdrowie psychiczne dzieci i młodzieży.

https://www.forum-ekonomiczne.pl/aktualnosci/razem-w-walce-z-depresja-zdrowie-psychicz ne-dzieci-i-mlodziezy

Fundacja Rozwoju Systemu Edukacji. (2024). FERS – Peer Support. https://www.frse.org.pl/fers-peer-support

Fundacja Życie warte jest rozmowy. (b.d.). Życie warte jest rozmowy: zatrzymaj samobójstwo. https://zwjr.pl

Instytut Wspomagania Społecznego i Pedagogicznego Online (IWSP). (b.d.). Pomoc psychologiczno-pedagogiczna w różnych krajach – porównanie. https://www.iwspo.pl/pomoc-psychologiczno-pedagogiczna-w-roznych-krajach-porownanie# Wykorzystanie_Technologii_w_Pomocy_Psychologiczno-Pedagogicznej%E2%80%8D_w_

%E2%81%A4Szwecji

IRE Studia. (b.d.). Co zawiera „Karta Nauczyciela”? 10 najważniejszych faktów. https://www.ire-studia.edu.pl/co-zawiera-karta-nauczyciela-10-najwazniejszych-faktow/

Kancelaria Prezesa Rady Ministrów. (2025). Rządowy projekt ustawy o zawodzie psychologa oraz samorządzie zawodowym psychologów [Druk nr 1344].

https://www.gov.pl/web/premier/projekt-ustawy-o-zawodzie-psychologa-oraz-samorzadzie-z awodowym-psychologow2

Komisja Europejska/EACEA/Eurydice. (2024). Zdrowie psychiczne – Austria (Youth Wiki). https://national-policies.eacea.ec.europa.eu/youthwiki/chapters/austria/75-mental-health

Komisja Europejsk. (b.d.). Mental health.

https://health.ec.europa.eu/non-communicable-diseases/mental-health_en

Medexpress. (2025). Rada Ministrów przyjęła projekt ustawy o zawodzie psychologa oraz samorządzie zawodowym psychologów.

https://www.medexpress.pl/zawody-medyczne/rada-ministrow-przyjela-projekt-ustawy-o-za wodzie-psychologa-oraz-samorzadzie-zawodowym-psychologow/

Ministerstwo Edukacji Narodowej. (2024). Wiceminister Paulina Piechna‑Więckiewicz pełnomocnikiem Ministra Edukacji ds. zdrowia psychicznego uczniów. https://www.gov.pl/web/edukacja/wiceminister-paulina-piechna-wieckiewicz-pelnomocnikie m-ministra-edukacji-ds-zdrowia-psychicznego-uczniow

Ministerstwo Sprawiedliwości. (2024). Ustawa Kamilka: wyjaśnienia i najczęściej zadawane pytania.

https://www.gov.pl/web/sprawiedliwosc/ustawa-kamilka-wyjasnienia-i-najczesciej-zadawane -pytania

Misiurewicz-Gabi, A., & Mirska, D. (2024, 21 października). Zdrowie psychiczne dzieci i młodzieży – wreszcie mówimy o nim więcej. Menedżer Zdrowia. https://www.termedia.pl

Młode Głowy. (2025). Jak mówić o zdrowiu psychicznym merytorycznie, odpowiedzialnie i wrażliwie?https://mlodeglowy.pl/jak-mowic-o-zdrowiu-psychicznym-merytorycznie-odpowi edzialnie-i-wrazliwie/

Polityka Zdrowotna. (2025). W szkołach będzie rozszerzona edukacja.

zdrowotna?https://politykazdrowotna.com/artykul/w-szkolach-bedzie-rozszerzona-n1379700

Polskie Forum Rodziców. (2025. Katastrofalne skutki nowego przedmiotu – edukacji zdrowotnej w szkole.

https://polskieforumrodzicow.pl/aktualnosci/katastrofalne-skutki-nowego-przedmiotu-edukac ji-zdrowotnej-w-szkole

Portal Oświatowy. (2024). Ilu specjalistów zatrudnić w szkole od roku szkolnego 2024/2025?https://www.portaloswiatowy.pl/zatrudnianie-nauczycieli/ilu-specjalistow-zatrudn ic-w-szkole-od-roku-szkolnego-20242025-21952.html

Portal Samorządowy. (2024). Ministerstwo chce przyciągnąć psychologów do szkół. Będzie nowy program.

https://www.portalsamorzadowy.pl/edukacja/ministerstwo-chce-przyciagnac-psychologow-do -szkol-bedzie-nowy-program,521930.html

Profinfo. (2024). Czym jest Karta Nauczyciela i do czego uprawnia? Poznaj 10 faktów i mitów.

https://www.profinfo.pl/blog/czym-jest-karta-nauczyciela-i-do-czego-uprawnia-poznaj-10-fa ktow-i-mitow/

Rymarz Zdort Maruta. (2024). Raport regulacyjny: Poprawa ochrony zdrowia psychicznego dzieci i młodzieży w Polsce. Zrealizowany przez zespół Life Sciences kancelarii Rymarz Zdort Maruta we współpracy z UNICEF Polska. Redakcja: M. Papis. Autorzy: P. Kaźmierczyk, M. Papis, J. Nowosielska-Łaskawiec, J. Bednarski. Nadzór merytoryczny: A. Partyka-Opiela.

https://prowly-prod.s3.eu-west-1.amazonaws.com/uploads/landing_page_image/image/56289 9/92d1c1d004384da10084b9845929ec69.pdf

Rzecznik Praw Dziecka. (2024). Ustawa „Kamilka” weszła w życie – to zobowiązanie dla dorosłych do lepszej ochrony dzieci.

https://brpd.gov.pl/2024/02/15/ustawa-kamilka-weszla-w-zycie-to-zobowiazanie-dla-doroslyc h-do-lepszej-ochrony-dzieci/

Shain, B., & COMMITTEE ON ADOLESCENCE (2016). Suicide and Suicide Attempts in Adolescents. Pediatrics, 138(1), e20161420. https://doi.org/10.1542/peds.2016-1420

UNICEF Polska. (2024). Zdrowie psychiczne dzieci i młodzieży w Polsce: Jak poprawiać 19

sytuację najmłodszych i polepszać ich komfort oraz samopoczucie.

https://centrum-prasowe.unicef.pl/327729-zdrowie-psychiczne-dzieci-i-mlodziezy-w-polsce-j ak-poprawiac-sytuacje-najmlodszych-i-polepszac-ich-komfort-oraz-samopoczucie

Ustawa z dnia 19 sierpnia 1994 r. o ochronie zdrowia psychicznego (Dz.U. 2022, poz. 2123). Ustawa z dnia 14 grudnia 2016 r. – Prawo oświatowe (Dz.U. 2023, poz. 900, ze zm.).

Urząd Marszałkowski Województwa Mazowieckiego. (b.d.). Projekt 2129. https://bom.mazovia.pl/projekt/2129

Związek Nauczycielstwa Polskiego. (2024). Karta Nauczyciela: fakty i mity. https://znp.edu.pl/karta-nauczyciela-fakty-i-mity/